Historia

Geneza monarchii angielskiej

Po wycofaniu się w 407 r. rzymskich legionów na Wyspy Brytyjskie przybyły (około 450 roku) ludy germańskie: Anglowie, Sasi i Jutowie, którzy dość szybko zorganizowali w Brytanii kilkanaście pogańskich królestw patrymonialnych. Stopniowo pozostało ich 7: Kent, zamieszkany przez Jutów, Wessex, Sussex i Essex zamieszkane przez Sasów oraz East Anglia, Mercja i Nortumbria zamieszkane przez Anglów. Te królestwa rywalizowały między sobą o hegemonię, a władca, któremu udało się uzyskać przewagę, nosił tytuł bretwalda. Dotychczasowi mieszkańcy wyspy czyli ludność celtycka z plemienia Brytów zostali niemal doszczętnie wytępieni, poza północno-zachodnią częścią Anglii i Kornwalią. Celtowie przetrwali także w nie podbitej przez plemiona germańskie Walii oraz Szkocji. W końcu VIII stulecia Anglię zaczęli najeżdżać i podbijać Normanowie. W drugiej połowie IX wieku skuteczny opór potrafił im stawić jedynie Alfred Wielki, władca królestwa Wesseksu, który zjednoczył Anglosasów, musiał jednak oddać Normanom północną część kraju. Normanowie po kilkudziesięciu latach zasymilowali się z miejscową ludnością.

Alfred Wielki był pierwszym królem angielskim, a jego następcy, podobnie jak on sam, rządzili zjednoczonym krajem (z wyjątkiem leżących na północy kolonii duńskich, zwanych Danelaw). Zachowała się moneta z ówczesnej mennicy londyńskiej opatrzona łacińskim napisem Alfred rex Anglicorum (Alfred król Anglików). Przyjmuje się, że wraz z jej wybiciem skończyła się epoka królestwa Wesseksu, a rozpoczęły się dzieje Anglii - najstarszej narodowej monarchii europejskiej.

Potomkowie Alfreda nie dorównywali mu zdolnościami. Po ofensywie Duńczyków w 1016 Anglia stała się częścią duńskiego imperium króla Kanuta Wielkiego. Po jakimś czasie przywrócono dynastię Wessex. Po śmierci Edwarda Wyznawcy, władzę przejął mimo pretensji normanów, Harold Godwinson. W 1066 doszło do inwazji Normanów z Normandii w północnej Francji, na której czele stanął Wilhelm Zdobywca. Jego zwycięstwo w bitwie pod Hastings doprowadziło do zrzucenia Anglosasów ze szczytu drabiny społecznej i zastąpienia ich Normanami. Gdy ci z biegiem czasu utracili swe ziemie na kontynencie, ich dynastia królewska i arystokracja nabrały angielskiego charakteru.

Aby wzmocnić władzę królewską, Wilhelm Zdobywca obsadził istniejące jednostki terytorialne, zwane hrabstwami, zaufanymi urzędnikami (szeryfami), którzy zbierali podatki oraz sprawowali sądy. Jednocześnie zobowiązał wszystkich rycerzy do wierności wobec króla. Wilhelm ogromną wagę przywiązywał do sprawnego funkcjonowania systemu podatkowego. Temu właśnie zawdzięczamy stworzony w 1085 kataster (spis) podatkowy, znany jako Domesday Book (ang. Księga Dnia Sądu Ostatecznego). Stanowi on nieocenione źródło do poznania stosunków społecznych i gospodarczych kraju. Spis musiał być niezwykle dokładny, skoro współczesny jemu kronikarz zanotował nieco ironicznie i z wyrzutem: Badania przeprowadzono z taką drobiazgowością, że (wstyd o tym pisać, chociaż król nie uważał tego za wstydliwe) nie było ani jednego jarda ziemi, ani jednego wołu, ani krowy, ani świni, która by nie została zapisana w sprawozdaniu.

Podbój Walii, kraju górzystego i podzielonego w wiekach średnich na mnóstwo małych posiadłości, dokonał się ostatecznie w roku 1282, za panowania Edwarda I. Dwa lata później statut z Rhuddlan przyłączył Walię do korony angielskiej. Aby uspokoić ludność walijską, urodzony na tej ziemi przyszły król Edward II otrzymał tytuł księcia Walii, czym zapoczątkował tradycję nazywania tak najstarszych synów panującego monarchy. Unia administracyjna nastąpiła ostatecznie w roku 1536.


Anglii od 5000 do 55 r. p.n.e.

Najstarsze potwierdzone osadnictwo na Wyspach Brytyjskich datuje się na około 6000 lat przed naszą erą, u końca ostatniego okresu zlodowacenia. Wraz z ocieplaniem się klimatu liczba plemion przeprawiających się na wyspy wzrastała. Zachęcały je rozległe lasy z liczną zwierzyną, mnogie rzeki oraz żyzne niziny na południu, a co najważniejsze, geograficzna izolacja dająca schronienie przed plemionami nomadów-najeźdźców ze wschodu.

Pierwsze zorganizowane osady pojawiły się z początkiem neolitu (ok. 4500 p.n.e.) W Skara Brae w północnej Szkocji i na Orkadach zakładano już wsie z domami z kamienia, pokryte dachami z kości wielorybiej, wytrzymalszej od miejscowego drewna. Podobne znaleziska odkryto w Kornwalii, jednak z przewagą uprawy roli nad myślistwem.

Rolnictwo zaczęto na wyspach uprawiać bardzo wcześnie, a szybko dołączyła do niego hodowla bydła. Mieszkańcy odkopanej osady w pobliżu Windmill Hill w Wiltshire hodowali bydło, owce, świnie i kozy, trzymali także psy. Siali też żyto i jęczmień, uprawiali bawełnę i zbierali owoce. Swoich zmarłych chowali w długich kurhanach, masywach ziemnych usypanych na drewnianym szkielecie. Grzebanie w kurhanach rozpowszechniło się zwłaszcza w południowej Anglii, gdzie świetnie nadawało się do tego ukształtowanie terenu, nizinne lub z niewielkimi pagórkami.

Wcześnie zaczęto karczować lasy, za pomocą siekier z kamienia. Krzemień na nie zdobywano drogą handlu bądź prymitywnego górnictwa, np. w Norfolk na wschodnim wybrzeżu wydobywano krzemień przy użyciu tuneli i galerii wydrążonych w kredowych klifach.

Na tę epokę przypada również szczyt kultury megalitycznej, najlepiej zachowanej w grobowcach i kamiennych kręgach (henges). Grobowce stawiano z olbrzymich, nieociosanych bloków kamiennych służących za ściany i bardziej płaskich służących za sufit, po czym całość przykrywano ziemią. Najbardziej znanym z nich jest grobowiec w New Grange w Irlandii, najstarsza zachowana budowla z kamienia, starsza niż piramidy egipskie.

Kręgi miały swój początek w ogrodzonych osadach zakładanych w dolinach lub na wzgórzach, być może w celu ułatwienia hodowli bydła, albo w celach obronnych lub religijnych. Z czasem zaczęto ich używać do rytuałów religijnych powiązanych z astronomią, w celu wyznaczenia czasu zasiewów i żniw. Kręgi otoczone były fosami lub bankami ziemi, których szerokość dochodziła czasem do kilkunastu metrów.

Pojedyncze kamienie, czyli monolity, mogły służyć celom astronomicznym, były bowiem zorientowane na punkt wschodu czy zachodu słońca w określonych porach roku.

Około roku 3000-2700 p.n.e. na wyspy przedostał się pierwszy lud używający metalu - plemiona kultury dziobowej, nazwane tak od charakterystycznych naczyń jakie wyrabiały. Być może w tych naczyniach przechowywano piwo, lud ten posiadał bowiem umiejętność jego warzenia. Zmarłych chował pojedynczo, w okrągłych kurhanach. Była to też pierwsza grupa mówiąca językiem wywodzącym się z praindoeuropejskiego.

Plemiona te zlały się z tubylcami i dały w rezultacie kulturę Wessex, której najbardziej znanym zabytkiem jest kurhan w Silbury Hill, największa tego typu budowla z ziemi w Europie. Kurhan miał 39 metrów wysokości i opierał się na kilku okrągłych platformach, jego przeznaczenie jednak pozostaje nieznane. Niedaleko Silbury znajduje się Stonehenge, olbrzymi krąg kamienny w kształcie podkowy. O wysiłku włożonym w jego zbudowanie świadczy fakt, że wewnętrzne, mniejsze kolumny zostały przetrasportowane aż z gór południowej Walii.

Rozwinęła się też metalurgia i złotnictwo; odlewano brąz z cyny pochodzącej z Kornwalii, a złoto wydobywano w walijskich górach. Brązu używano do produkcji naczyń, zbroi, tarcz, broni i narzędzi rolniczych. Ze złota wyrabiano puchary, amulety i ornamenty władców.

Około roku 1200 p.n.e. na wyspy przybyli Celtowie, lud z Europy Środkowej, który posiadł umiejętność wytopu żelaza. Przybywali początkowo w niewielkich grupach, lądując na południowym wschodzie i posuwając się stopniowo ku północy. Druga fala imigracji celtyckiej pochodziła z Bretanii. Celtowie używali już koni i rydwanów, budowali forty na wzgórzach i warowne grody. Ich mowa dała początek współczesnym językom celtyckim (zarówno gałęzi Q i P). Celtowie przeszczepili też na wyspy swoją religię, której strażnikami byli druidzi.

W okresie rzymskiego podboju Galii do Anglii wyemigrowała jeszcze jedna grupa Celtów, Belgae. Używali oni metalowego pługa i innych narzędzi, co zrewolucjonizowało rolnictwo. Bili także monety i handlowali z kontynentem zbożem, bydłem i niewolnikami.

Okres prehistoryczny w dziejach Brytanii kończy się wraz z pierwszą inwazją Rzymian w roku 55 p.n.e.


Rządy Rzymian na Wyspach Brytyjskich (55 p.n.e. - 410 n.e.)

Po opanowaniu Galii, Rzymianie zwrócili się ku położonym na północ wyspom, które wówczas określano ogólną nazwą Hibernia. Pierwsza ekspedycja pod dowództwem Juliusza Cezara miała miejsce w roku 55 p.n.e., nie doprowadziła jednak do trwałego osadnictwa, zapewne wskutek oporu wojowniczo nastawionych tubylców, o których Cezar zanotował, że smarują swoją skórę na niebiesko, by wyglądać groźniej w walce.

O Hibernii zapomniano na około sto lat. Dopiero cesarz Klaudiusz, w roku 43, wysłał na podbój wysp czterdziestotysięczną armię pod dowództwem Aulusa Plautiusza. Rzymianie wylądowali w Kent i dzięki swojej dyscyplinie, rozproszeniu plemion celtyckich i ogólnemu szczęściu w kilka lat opanowali większość wyspy, z wyjątkiem bagnistych górzystych rubieży północnych i zachodnich, słabo nadających się pod uprawę roli i dających schronienie szczególnie zajadle opierającym się plemionom. Ten właśnie zaciekły opór spowodował budowę Muru Hadriana między rzekami Tyne i Solway w Yorkshire, mającym oddzielać ziemie cywilizowane od krain barbarzyńców. Mur Hadriana liczył 72 mile długości i od 6 do 12 metrów wysokości, wyposażony był też w rozmieszczone co milę garnizony. Później, po rozbiciu Piktów Calgacusa pod Mons Graupius w roku 84, można było połączyć fiordy Forth i Clyde Murem Antoniusza długości 37 mil, później opuszczonego. Na północ od Muru Antoniusza leżała rzymska Kaledonia - dziki kraj barbarzyńskich Piktów.

W dzisiejszej Anglii jednak kultura rzymska padała na podatny grunt. Pierwotne garnizony wojskowe przekształcono w kolonie, a te w miasta. W drugim wieku założono i nadano prawa miejskie takim osadom jak Gloucester, Lincoln, Colchester, York i St Albans. Władzę w miastach sprawowali wybrani spośród mieszkańców dekurioni, odpowiedzialni za podatki, wymiar sprawiedliwości i roboty publiczne. Ludność pozamiejska, zwana peregrini, organizowała się w civitates, o granicach zazwyczaj podobnych do dawnych granic plemiennych. Duże posiadłości ziemskie, zorganizowane wokół willi lokalnych plutokratów, świadczyły o zamożności wyższych warstw, zdobytej dzięki handlowi zbożem.

Rzymianie zbudowali także w Brytanii, praktycznie od zera, pierwszą ogólnokrajową sieć dróg. Wiele z dzisiejszych ulic wylotowych Londynu bierze początek z dawnych rzymskich arterii komunikacyjnych. Dzięki nim pojawiły się też pierwsze mosty w miejsce niebezpiecznych czasami brodów.

Wpływ kultury rzymskiej obejmował również chrześcijaństwo. Pierwsze misje chrystianizacyjne pojawiły się na wyspach w końcu IV wieku. Romanizacja nie objęła jednak wszystkich obszarów życia; język, chociaż bogato nasiąkł zapożyczeniami z łaciny, zachował swój odrębny charakter.

Zmierzch panowania rzymskiego w Brytanii zaczął się za Magnusa Maksymusa, który wraz ze swoimi legionami wyruszył w 383 na kontynent aby zdetronizować cesarza Gracjana. Dało to sygnał do stopniowego wycofywania sił rzymskich z wysp, pozostawiając Brytom obronę przed najeźdźcami saksońskimi w ich własnych rękach. W 410 Brytania wskutek decyzji cesarza Honoriusza przestała być rzymską prowincją. Na jej wschodnich krańcach zaczęli się już zresztą osiedlać Saksonii.


Anglia za czasów arturiańskich (V-VII wiek)

W 410 terytoria brytyjskie uzyskały faktyczną niezależność od Rzymu, potwierdzoną listem cesarza Honoriusza. Ludność na nich mieszkająca nie była jednorodna. Na południowym wschodzie osiedlały się coraz liczniej plemiona germańskie: Sasi, Anglowie, Jutowie, czasami także Fryzowie i Frankowie. Rdzenni Brytowie wypychani byli na zachód i na północ, gdzie natrafiali na resztki ludności celtyckiej.

Cywilizacja rzymska, chociaż rozległa, nie była nigdy na tyle głęboko zakorzeniona w społeczeństwie, aby pozostawić trwały ślad po odejściu ostatnich legionów. Dotyczyło to również religii chrześcijańskiej, Anglia stała się bowiem ojczyzną Pelagiusza, urodzonego w drugiej połowie IV wieku i głoszącego, w opozycji do ortodoksji, możliwość zbawienia człowieka jego własnymi siłami, bez udziału łaski Bożej.

Historia Wysp Brytyjskich od początku V aż do połowy VI wieku pozostaje wciąż w mrokach ciemnych wieków. Jedyne wiarygodne źródło współczesnych przekazów to dzieło mnicha Gildasa De Excidio Britanniae (ok. 540), bardziej zresztą przypominające traktat moralny niż rzetelną kronikę. Gildas był bowiem mocno związany z nurtem ortodoksyjnym i wyplenienia Brytów przez Saksonów dopatrywał się właśnie w szerzących się herezjach oraz rezygnacji z nawracania germańskich pogan.

Określenie czasy arturiańskie wiążą się z osobą legendarnego króla Artura, o którym jednak w rzeczywistości wiadomo niewiele. Jego imię jest pochodzenia łacińskiego, co wskazuje że pochodził z nielicznej grupy zromanizowanych Brytów. W pierwszej połowie VI wieku piastował urząd vortigerna, namiestnika plemion brytyjskich, skutecznie przeciwstawiając się Saksonom, których podobno pokonał w roku 516 w bitwie pod Badon Hill. Zginął zaś w innej bitwie z najeźdźcami, w 536 pod Camlan.

Wiek VI znamionował gwałtowny rozwój kościoła celtyckiego, któremu początek dał św. Kolumba, głównie w północnej Irlandii i Szkocji, później także na północnym zachodzie Anglii. Centrum obrządku celtyckiego znajdowało się na wyspie Iona, a administracja kościoła opierała się na sieci klasztorów, a nie na biskupstwach w ośrodkach miejskich. Mnisi celtyccy żyli w bardziej surowej regule i nie dążyli do sprawowania władzy świeckiej. Drobne różnice dotyczyły również daty obchodzenia Wielkanocy, formy tonsury i święcenia kapłanów. Unifikacja obu obrządków nastąpiła na synodzie w Whitby w 663, głównie pod naciskiem władzy świeckiej, która w Rzymie upatrywała szansę na zachowanie jedności z kontynentem.


Anglia w VIII-XI wieku

Około roku 446 na wybrzeże Kent przybyło dwóch namiestników plemion Jutów, Hengist i Horsa, zaproszonych tam przez władcę Brytów Vortigerna do obrony wyspy przed najazdami barbarzyńców w zamian za żołd i ziemię. Starszy z nich, Hengist, dał początek dynastii, która rządziła południowo-wschodnią Anglią przez trzy wieki, obrawszy sobie za siedzibę Canterbury. Jakieś trzydzieści lat później na południowym wybrzeżu Anglii wylądowali Sasi pod wodzą Aelli, zakładając królestwo Sussex, a później także Essex, Middlesex i Wessex. Królestwa te, a także Mercja i Northumbria razem z Kentem dały początek saksońskiej heptarchii. Królestwa te rywalizowały między sobą o hegemonię, a władca, któremu udało się uzyskać przewagę, nosił tytuł "bretwalda".


Źródło:

• wikipedia, licencja: GNU FDL, autorzy
• wikipedia, licencja: GNU FDL, autorzy
• wikipedia, licencja: GNU FDL, autorzy
• wikipedia, licencja: GNU FDL, autorzy
• wikipedia, licencja: GNU FDL, autorzy